Een Russische ster

Honderd jaar dood is ook een reden om terug te kijken naar een schrijver. Dit jaar is uitgeroepen tot Tolstoj-jaar omdat er een eeuw voorbij is gegaan sinds de grote en invloedrijke Russische schrijver Lev Nikolajevitsj Tolstoj (1828-1910) op tweeëntachtigjarige leeftijd overleed. Vooral bekend door zijn literaire monumenten Anna Karenina en Oorlog en Vrede, die nog niets van hun kracht verloren hebben en nog steeds door nieuwe generaties gelezen worden. Vanavond hoorde ik voor het eerst dat Tolstoj méér was dan een beroemd schrijver. Een goeroe. Een profeet. Een morele hervormer. Een ster.

De Universiteit Leiden heeft een uitgebreid Tolstoj-project georganiseerd waarvan de lezing, waar mijn dochter en ik op afgaan, een onderdeel is. “Het orakel van Rusland: Lev Tolstoj als moreel leidsman en internationale vraagbaak” luidt de titel. Op deze herfstige dinsdagavond in november hebben zich zo’n honderd mensen verzameld in de collegebanken van het Lipsiusgebouw, volledig bereid om de Tolstoj-golf op zich af te laten komen. En dat kwam-ie.
In een boeiend verhaal werd het beeld geschetst van een man die na zijn enorme succes in de literatuur koos voor een verandering in zijn leven. Hij ging zich bezig houden met religieus-filosofische verhandelingen en introduceerde een soort christelijk anarchisme. Als internationale beroemdheid met een enorm moreel gezag raakte hij in conflict met de kerk omdat hij vond dat de eenvoudige boeren de dragers van het ware geloof waren.

Hij probeerde zijn inzichten ook in de praktijk te brengen en deed afstand van zijn rijkdom, nou ja, afstand… hij zette alles op naam van zijn vrouw waardoor hij gewoon op zijn landgoed bleef wonen. Hij stichtte een school voor kinderen van zijn boeren,  maar ging ook zelf lesgeven aan kinderen en een tijd op het veld werken, wat voor een graaf in die tijd een revolutionaire daad was. Tolstoj liet een lange baard staan en kleedde zich in boerenkleding of in een eenvoudige lange mantel. Hij ontsloeg zijn bedienden omdat hij het vernederend vond dat zij voor een klein loon zoveel zwaar werk moesten verrichten.
Tal van bewonderaars bezochten hem op zijn landgoed en verzochten om advies per brief. Met zijn ideeën over geweldloos verzet had hij grote invloed op Mahatma Gandhi en westerse dienstweigeraars.

Zijn dood is een verhaal apart. Het eerste media-circus is waarschijnlijk bij Tolstoj’s sterfbed waarneembaar geweest. Hoewel hij vrijwel zijn hele leven op het familielandgoed doorbracht, ‘vluchtte’ hij er op z’n tweeëntachtigste halsoverkop per trein vandaan na een ruzie met zijn vrouw. Onderweg kreeg hij echter koorts, kwam te bed in het huis van een stationsmeester van een klein dorpje en binnen no time stond ‘heel de wereld’ voor de deur. Iedereen die ergens iets met nieuws deed, sloeg het kamp op voor het huisje, het grootste deel van z’n dertien kinderen meldde zich, fans, volgers en zelfs zijn vrouw, die hij overigens weigerde te ontvangen, trok in een nabij gelegen treincoupé. 

Ik moest er wel een paar keer aan denken vanavond: Tolstoj was qua interessant gedachtengoed vast een goeie voor de Herenclub van Van Mierlo, Mulisch, Van Dam en consorten geweest.
Voor zover een student voor één avond er iets over mag zeggen tenminste.